Wat is schizofrenie?

Als je een boom ziet, dan weet je dat die daar staat. En als je je naam hoort, dan weet je dat iemand je roept. Dat klinkt heel logisch, maar de werking van je zintuigen is een bijzonder proces in je hersenen. Je zintuigen zetten prikkels van buiten om in de dingen die we zien, horen, voelen, proeven en ruiken.

Soms zijn er helemaal geen prikkels van buiten nodig. Denk bijvoorbeeld maar aan een droom die heel echt lijkt. Je weet dan zeker dat je die dingen in die droom ziet of hoort. Dat kan ook gebeuren als je je gewoon wakker bent, tijdens een psychose.

Schizofrenie is een hersenaandoening waarbij je last hebt van psychoses. De aandoening wordt daarom ook wel psychose-gevoeligheid genoemd.

Psychose-gevoeligheid

De psychoses die bij schizofrenie horen, kunnen bij iedereen anders zijn. De naam schizofrenie geeft het idee dat de aandoening voor iedereen hetzelfde is, maar dat is niet zo. Er zijn daarom steeds meer artsen en psychiaters die het liever over psychose-gevoeligheid hebben, in plaats van over schizofrenie.

Geen gespleten persoonlijkheid

Schizofrenie is een hersenaandoening waar misverstanden over bestaan. Een van die misverstanden is dat je een gespleten persoonlijkheid hebt. Iemand kan dan het ene moment zijn gewone ik zijn, en even later compleet iemand anders. Dit heeft helemaal niets met schizofrenie te maken.

Waarschuwing

Denk je aan zelfdoding en heb je hulp nodig? Bel dan direct de gratis hulplijn 0800-0113.

Soms kun je je zo slecht voelen dat je niet verder wilt leven. Praten over zelfdoding kan bij deze landelijke hulplijn voor zelfmoordpreventie. Je kunt ook terecht op de website 113.nl, bijvoorbeeld om te chatten met een hulpverlener.

Praat er ook over met je huisarts. Vraag om een dubbele afspraak buiten het spreekuur, dan heb je meer tijd.

 

Herkennen van schizofrenie

Schizofrenie herkennen is niet zo makkelijk. Je denkt namelijk dat alles wat je ziet en hoort echt waar is. Dat kan anderen opvallen, maar die weten ook niet altijd wat er aan de hand is. Er zijn een paar kenmerken die bij schizofrenie horen.

  • Je ziet of hoort dingen die er niet zijn

    Bij schizofrenie is het alsof je zintuigen je bedriegen, je hebt last van hallucinaties. Je ziet bijvoorbeeld dingen die er niet zijn. Maar je kunt ook dingen ruiken, proeven, voelen of horen terwijl die er niet zijn. Zoals stemmen, die je vertellen dat je iets moet doen. Dat kunnen hele nare dingen zijn, zoals anderen of jezelf pijn doen.

  • Je denkt dingen die niet waar zijn

    Als je schizofrenie hebt kun je dingen heel zeker weten, terwijl die niet kloppen. Je hebt dan last van wanen. Dat de geheime dienst achter je aan zit bijvoorbeeld. Of dat je zelf een spion bent die op een missie is. Je ziet dan ook steeds dingen waardoor die dingen volgens jou wel kloppen. Een streepjescode op een pak melk is dan bijvoorbeeld ineens een verborgen boodschap van je opdrachtgevers.

  • Je krijgt dingen niet op een rijtje

    Een boodschappenlijstje, een agenda of een verjaardagskalender… in het dagelijks leven gebruiken we allerlei hulpmiddelen om dingen op een rijtje te krijgen. Als je schizofrenie hebt lukt dat niet zo goed. Dat gaat verder dan alleen dingen plannen. Je gedachtes op een rij krijgen is al moeilijk. Dat geldt ook voor je gevoelens.

Bij schizofrenie is het alsof je zintuigen je bedriegen, je hebt last van hallucinaties. Je ziet bijvoorbeeld dingen die er niet zijn. Maar je kunt ook dingen ruiken, proeven, voelen of horen terwijl die er niet zijn. Zoals stemmen, die je vertellen dat je iets moet doen. Dat kunnen hele nare dingen zijn, zoals anderen of jezelf pijn doen.

Als je schizofrenie hebt kun je dingen heel zeker weten, terwijl die niet kloppen. Je hebt dan last van wanen. Dat de geheime dienst achter je aan zit bijvoorbeeld. Of dat je zelf een spion bent die op een missie is. Je ziet dan ook steeds dingen waardoor die dingen volgens jou wel kloppen. Een streepjescode op een pak melk is dan bijvoorbeeld ineens een verborgen boodschap van je opdrachtgevers.

Een boodschappenlijstje, een agenda of een verjaardagskalender… in het dagelijks leven gebruiken we allerlei hulpmiddelen om dingen op een rijtje te krijgen. Als je schizofrenie hebt lukt dat niet zo goed. Dat gaat verder dan alleen dingen plannen. Je gedachtes op een rij krijgen is al moeilijk. Dat geldt ook voor je gevoelens.

Verschillende soorten schizofrenie

Niet iedereen met schizofrenie heeft dezelfde klachten. De ene persoon heeft meer last van hallucinaties, de andere juist van wanen. Er zijn dan ook verschillende soorten schizofrenie. Elke soort heeft een eigen combinatie van kenmerken.

Paranoïde schizofrenie: je hebt vooral last van wanen en hallucinaties. Die wanen kunnen over allerlei dingen gaan. Bijvoorbeeld dat je achtervolgd wordt, of dat er iets mis is met je lichaam.

Gedesorganiseerde schizofrenie: je hebt vooral problemen met denken en voelen. Het lukt niet om dingen te plannen bijvoorbeeld. Ook praat je soms onduidelijk, anderen begrijpen je dan niet goed.

Katatone schizofrenie: je hebt vooral problemen met bewegen. Soms zit je bijvoorbeeld heel lang stil in dezelfde houding. Of je beweegt juist heel veel, terwijl dat helemaal niet nodig is.

Kenmerken van schizofrenie

Bij schizofrenie heb je langer dan 6 maanden last van 2 of meer van de volgende kenmerken:

  • je ziet, hoort, proeft, ruikt of voelt dingen die er niet zijn (hallucinaties)
  • je hebt sterke ideeën die niet waar zijn (wanen)
  • je kunt moeilijk gedachten en gevoelens op een rij zetten
  • je praat onduidelijk of soms helemaal niet
  • je zit lang stil in dezelfde houding

49.700

mensen waren er in 2019 bij de huisarts bekend met schizofrenie.

1.810

hiervan waren er nieuw in 2019.

48

mensen zijn er in 2019 overleden aan schizofrenie.

1,5 keer

komt schizofrenie vaker voor bij mannen dan bij vrouwen.

Diagnose van schizofrenie

Bij schizofrenie is een psychose vaak de eerste stap naar een diagnose. Toch kan het soms even duren voordat je die stap zet. Omdat je niet precies weet wat een psychose is bijvoorbeeld, en daarom ook niet naar de huisarts gaat. Toch is de huisarts een goed begin om van je psychose af te komen. De huisarts zal je zelf behandelen of doorverwijzen naar een psychiater.

De psychiater doet verschillende onderzoeken. Dat begint met een gesprek. Zo komt de psychiater meer te weten over je persoonlijke situatie. Over je werk of school bijvoorbeeld, maar ook over je familie en de situatie thuis.

Daarna volgen er verschillende tests. Om je persoonlijkheid in kaart te brengen en bijvoorbeeld ook om je intelligentie te meten. Dat is belangrijk om te weten welke behandeling het beste bij je past.

Voor de diagnose schizofrenie moet je aan 2 voorwaarden voldoen:

  1. Je hebt last van 2 of meer kenmerken die bij schizofrenie horen.
  2. Dit zorgt al minstens een half jaar voor problemen bij het omgaan met anderen, of op je werk of school.

Vaak krijg je na de eerste psychose al medicijnen om te zorgen dat je geen nieuwe psychose krijgt. Na de diagnose wordt verder bekeken of je nog medicijnen nodig hebt en welke het beste zijn voor jou.

Oorzaken van schizofrenie

Schizofrenie is een ingewikkelde hersenaandoening. Meerdere dingen spelen een rol. Als schizofrenie al in je familie voorkomt, ben je er gevoeliger voor.

  • Erfelijkheid

    De aanleg voor schizofrenie is in je genen aanwezig. Dit erf je dus van je ouders. Maar dat betekent niet dat je ook altijd last krijgt van psychoses. Wat er in je omgeving gebeurt speelt namelijk ook een rol. Wanneer je een ouder, broer of zus hebt met schizofrenie, is de kans dat je het zelf ook krijgt 10%. Als je geen familieleden met schizofrenie hebt is die kans maar 1%. Maar erfelijkheid is niet het enige. Wat er in je omgeving gebeurt speelt namelijk ook een rol.

  • Omgeving

    Als je aanleg voor schizofrenie hebt, wordt een psychose vaak uitgelokt door iets wat in de omgeving gebeurt. Dat is niet altijd één gebeurtenis. De manier waarop je leven verloopt speelt ook mee. Als je bijvoorbeeld opgroeit met veel ruzie en stress in huis, heb je een grotere kans dat je last van psychoses krijgt. De kans op een psychose is ook groter als je in je jeugd nare dingen hebt meegemaakt. Zoals mishandeling, of pesten op school.

  • Drugs

    Het gebruik van drugs kan psychoses en schizofrenie uitlokken bij mensen die hier gevoelig voor zijn. Dat gebeurt vaker als je al op vroege leeftijd begint met drugs. Denk aan iemand die op 12-jarige leeftijd al begint met blowen.

De aanleg voor schizofrenie is in je genen aanwezig. Dit erf je dus van je ouders. Maar dat betekent niet dat je ook altijd last krijgt van psychoses. Wat er in je omgeving gebeurt speelt namelijk ook een rol. Wanneer je een ouder, broer of zus hebt met schizofrenie, is de kans dat je het zelf ook krijgt 10%. Als je geen familieleden met schizofrenie hebt is die kans maar 1%. Maar erfelijkheid is niet het enige. Wat er in je omgeving gebeurt speelt namelijk ook een rol.

Als je aanleg voor schizofrenie hebt, wordt een psychose vaak uitgelokt door iets wat in de omgeving gebeurt. Dat is niet altijd één gebeurtenis. De manier waarop je leven verloopt speelt ook mee. Als je bijvoorbeeld opgroeit met veel ruzie en stress in huis, heb je een grotere kans dat je last van psychoses krijgt. De kans op een psychose is ook groter als je in je jeugd nare dingen hebt meegemaakt. Zoals mishandeling, of pesten op school.

Het gebruik van drugs kan psychoses en schizofrenie uitlokken bij mensen die hier gevoelig voor zijn. Dat gebeurt vaker als je al op vroege leeftijd begint met drugs. Denk aan iemand die op 12-jarige leeftijd al begint met blowen.

Behandeling van schizofrenie

Na de diagnose zal de psychiater een behandelplan maken. Dat plan verschilt per persoon, omdat ook de klachten per persoon verschillen. Een behandelplan kan uit de volgende onderdelen bestaan.

  • Medicijnen

    Je krijgt bij schizofrenie vaak medicijnen die werken tegen psychoses, antipsychotica. Tijdens een psychose gaan er teveel en verkeerde berichten heen en weer tussen je hersencellen.

    De medicijnen onderdrukken dit. Er zijn verschillende soorten antipsychotica, die verschillende bijwerkingen hebben. Van sommige middelen kun je dik worden, van andere kun je wat houterig gaan bewegen.

  • Therapie

    Tijdens de therapie leer om te gaan met je schizofrenie. Zo kom je meer te weten over wat de aandoening precies is en hoe de medicijnen werken. Dat zorgt ervoor dat je beter snapt waarom het belangrijk is je medicijnen te nemen, ook als je geen psychoses hebt.

    Verder leer je hoe je je gedrag kunt aanpassen om te voorkomen dat je weer een psychose krijgt. Bijvoorbeeld door situaties te herkennen waarin je eerder een psychose kreeg. Dat helpt om beter te reageren als je in de toekomst weer in dezelfde situatie terecht komt.

    Daarnaast is het belangrijk dat je de draad weer gaat oppakken. Tijdens de behandeling word je daarom ook geholpen om weer naar je werk, school of studie te gaan.

Medicijnen

Je krijgt bij schizofrenie vaak medicijnen die werken tegen psychoses, antipsychotica. Tijdens een psychose gaan er teveel en verkeerde berichten heen en weer tussen je hersencellen.

De medicijnen onderdrukken dit. Er zijn verschillende soorten antipsychotica, die verschillende bijwerkingen hebben. Van sommige middelen kun je dik worden, van andere kun je wat houterig gaan bewegen.

Therapie

Tijdens de therapie leer om te gaan met je schizofrenie. Zo kom je meer te weten over wat de aandoening precies is en hoe de medicijnen werken. Dat zorgt ervoor dat je beter snapt waarom het belangrijk is je medicijnen te nemen, ook als je geen psychoses hebt.

Verder leer je hoe je je gedrag kunt aanpassen om te voorkomen dat je weer een psychose krijgt. Bijvoorbeeld door situaties te herkennen waarin je eerder een psychose kreeg. Dat helpt om beter te reageren als je in de toekomst weer in dezelfde situatie terecht komt.

Daarnaast is het belangrijk dat je de draad weer gaat oppakken. Tijdens de behandeling word je daarom ook geholpen om weer naar je werk, school of studie te gaan.

Gevolgen van schizofrenie

Een psychose is een gebeurtenis waar je erg bang van kunt worden. Na de psychose ben je vaak bang dat deze weer terugkomt. De psychoses en het bang zijn ervoor hebben allerlei gevolgen. Het is wel belangrijk om te weten dat deze gevolgen per persoon heel erg kunnen verschillen. De ene persoon heeft er heel veel last van, een andere soms bijna niet.

  • Iets begrijpen

    Als je schizofrenie hebt, kun je moeite krijgen met denken. Je merkt bijvoorbeeld dat het lastig is om dingen goed in te plannen. Of om je aandacht bij je werk of studie te houden.

  • Jezelf verplaatsen

    Naar de sportclub, een café of een verjaardag gaan? Dat is op zich geen probleem als je schizofrenie hebt. Maar het kan zijn dat je deze dingen juist niet doet, omdat je het moeilijk vindt om met anderen om te gaan.

  • Jezelf verzorgen

    Het kost soms meer moeite om dingen te doen als je schizofrenie hebt. Dat komt vaak ook omdat je er simpelweg geen puf voor hebt. Voor jezelf zorgen is een van die dingen. Je gaat dan bijvoorbeeld minder goed eten, poetst je tanden niet of gaat minder vaak onder de douche.

  • Omgaan met anderen

    Een ander kenmerk van schizofrenie is dat je karakter kan veranderen. Je bent bijvoorbeeld lang niet meer zo grappig als vroeger. Ook kun je je misschien minder goed inleven in anderen, of ze interesseren je gewoon niet. Je kunt door die dingen steeds eenzamer worden.

  • Dagelijkse activiteiten

    Het dagelijkse leven kan een grote uitdaging zijn als je schizofrenie hebt. Soms heb je geen zin om je bed uit te komen. Ook het ontbijten en douchen sla je liever over. Op je werk of op school heb je moeite om je aandacht erbij te houden. Het huishouden goed bijhouden is soms ook moeilijk, waardoor het slordig en vies in huis wordt. Als deze dingen een probleem zijn, is een woonplek waar je hulp krijgt met dagelijkse activiteiten soms een uitkomst.

  • Meedoen aan de wereld

    Ook het meedoen aan de wereld is niet altijd makkelijk als je schizofrenie hebt. Omdat je je terugtrekt bijvoorbeeld, wanneer je denkt dat er buiten mensen naar jou op zoek zijn. Of juist omdat je bang bent om een psychose te krijgen als je ergens anders bent.

Als je schizofrenie hebt, kun je moeite krijgen met denken. Je merkt bijvoorbeeld dat het lastig is om dingen goed in te plannen. Of om je aandacht bij je werk of studie te houden.

Naar de sportclub, een café of een verjaardag gaan? Dat is op zich geen probleem als je schizofrenie hebt. Maar het kan zijn dat je deze dingen juist niet doet, omdat je het moeilijk vindt om met anderen om te gaan.

Het kost soms meer moeite om dingen te doen als je schizofrenie hebt. Dat komt vaak ook omdat je er simpelweg geen puf voor hebt. Voor jezelf zorgen is een van die dingen. Je gaat dan bijvoorbeeld minder goed eten, poetst je tanden niet of gaat minder vaak onder de douche.

Een ander kenmerk van schizofrenie is dat je karakter kan veranderen. Je bent bijvoorbeeld lang niet meer zo grappig als vroeger. Ook kun je je misschien minder goed inleven in anderen, of ze interesseren je gewoon niet. Je kunt door die dingen steeds eenzamer worden.

Het dagelijkse leven kan een grote uitdaging zijn als je schizofrenie hebt. Soms heb je geen zin om je bed uit te komen. Ook het ontbijten en douchen sla je liever over. Op je werk of op school heb je moeite om je aandacht erbij te houden. Het huishouden goed bijhouden is soms ook moeilijk, waardoor het slordig en vies in huis wordt. Als deze dingen een probleem zijn, is een woonplek waar je hulp krijgt met dagelijkse activiteiten soms een uitkomst.

Ook het meedoen aan de wereld is niet altijd makkelijk als je schizofrenie hebt. Omdat je je terugtrekt bijvoorbeeld, wanneer je denkt dat er buiten mensen naar jou op zoek zijn. Of juist omdat je bang bent om een psychose te krijgen als je ergens anders bent.

Vooruitzichten met schizofrenie

Schizofrenie is er niet van de ene op de andere dag. Vaak begint het met je somber voelen en minder onder de mensen komen.

Als tiener

Meestal beginnen de eerste klachten al tijdens de tienerjaren. Je hebt moeite met denken, blijft misschien zitten en hebt minder vrienden dan andere kinderen.

Als jongvolwassene

Schizofrenie zorgt er vaak voor dat je je in je tienerjaren al wat meer terugtrekt. De eerste psychose komt meestal als je net volwassen bent. Bij mannen gebeurt dat vaak tussen je 15e en 25e. Bij vrouwen kan dat op elke leeftijd, dus bijvoorbeeld ook nog op je 60e.

Na die eerste psychose zoekt niet iedereen met schizofrenie gelijk hulp. Je kunt namelijk denken dat er met jou niks aan de hand is, maar juist met de rest van de wereld. Het lukt naasten ook niet altijd om iemand met schizofrenie hulp te laten zoeken.

Als volwassene

Bij sommigen komt de psychose na de eerste keer niet meer terug. Bij anderen wel en komen de psychoses zelfs vaak terug. In dat geval is het verstandig om medicijnen te blijven gebruiken. Niet alle klachten worden beter door die medicijnen. Voor jezelf zorgen kan bijvoorbeeld moeilijk blijven. Ook weinig puf hebben wordt niet beter van medicijnen.

Soms gaan ook de hallucinaties en wanen niet over. Door gesprekstherapie kun je daarmee om leren gaan. Je weet dan dat je iets ziet wat er niet echt is. Dat is natuurlijk nog steeds erg vreemd om mee te maken. Maar doordat je weet dat het niet echt is, raak je niet meer helemaal in een psychose.

Een omgeving die je daarbij steunt is wel belangrijk. Het is makkelijker vol te houden als je bijvoorbeeld een een vriend of familielid hebt die weet hoe jij je voelt en je helpt. Als je er alleen voor staat is dat veel moeilijker.

Komt de psychose terug?

Bij de meeste mensen gaat de psychose weg met medicijnen. Wel bestaat de kans dat die weer terugkomt, maar dat verschilt per persoon. Sommige mensen krijgen na de eerste psychose nooit meer een nieuwe. Bovendien herken je een tweede psychose veel sneller en loopt het vaak niet zo uit de hand als de eerste keer. Na de psychose lukt het veel mensen dan ook om de draad weer op te pakken. Ongeveer 60% gaat weer zelfstandig functioneren. Helaas lukt dat niet bij iedereen. Er zijn ook mensen die zorg nodig blijven hebben.

Advies voor mensen met schizofrenie

Als je schizofrenie hebt, heb je dat niet altijd zelf in de gaten. Maar zodra je het idee hebt dat je last hebt van psychoses, kun je een aantal dingen doen:

  • Ga naar je huisarts om over je klachten te praten.
  • Blijf in contact met anderen, ga niet alleen thuis zitten.
  • Vertel iemand die je vertrouwt over wat je meemaakt.
  • Probeer stress te voorkomen en neem genoeg rust.
  • Zorg dat je ’s nachts slaapt en overdag wakker bent.
  • Eet gezond en zorg voor genoeg lichaamsbeweging.
  • Gebruik geen alcohol of drugs.

Is de diagnose schizofrenie gesteld? Dan is de allerbelangrijkste tip om je medicijnen te blijven gebruiken wanneer dat nodig is en om je therapie te blijven volgen.

Advies voor naasten van iemand met schizofrenie

Voor partners en familie kan het net zo moeilijk zijn om met gevolgen van schizofrenie om te gaan als voor de patiënt zelf. Een vereniging als Ypsilon is er voor mensen die hetzelfde meemaken (‘lotgenotencontact’). Daar kun je met je familie terecht voor meer hulp en sociale steun. 

Zorgen voor naasten, ook wel mantelzorg genoemd, is voor de meeste mensen logisch. Als één van je vrienden schizofrenie heeft wil je natuurlijk graag helpen. Soms kun je meer doen dan je denkt, ook als collega of werkgever. Soms ben je partner of ouder van een patiënt met schizofrenie. Dat is niet altijd even makkelijk. Mantelzorg is hulp die verder gaat dan wat de overheid ‘gebruikelijke hulp’ noemt. Hieronder een paar tips.

Tips voor naasten van mensen met schizofrenie:

  • Zoek informatie op over wat schizofrenie precies is.
  • Ga tijdens een psychose niet in discussie over wat iemand ziet, voelt of denkt.
  • Geef na de psychose geen oordeel over wat iemand heeft meegemaakt.
  • Zorg voor een rustige en veilige omgeving.
  • Zorg ervoor dat iemand zijn medicijnen blijft gebruiken.
  • Zorg ervoor dat iemand zijn therapie blijft volgen.
  • Let op je eigen grenzen en vraag eventueel je huisarts om hulp.

Risico op schizofrenie verkleinen

Je kunt niets doen aan de genetische aanleg voor schizofrenie. Die heb je of die heb je niet. Maar als je die aanleg wel hebt kun je dingen doen om te voorkomen dat je schizofrenie krijgt.

  • Blijf in contact met je vrienden.
  • Blijf onder de mensen komen.
  • Slaap ’s nachts en blijf overdag actief.
  • Probeer stress te voorkomen en neem genoeg rust.
  • Gebruik geen alcohol of drugs.

€ 1 miljoen voor onderzoek naar de rol van de darmen bij hersenaandoeningen

Prof. dr. Iris Sommer van UMC Groningen gaat met haar onderzoek No guts no glory, onderzoeken hoe de darmen ingezet kunnen worden in de strijd tegen hersenaandoeningen. In het onderzoek worden de darmen van mensen met parkinson, alzheimer, schizofrenie en een bipolaire stoornis op natuurlijke wijze gemanipuleerd. Het doel is om ziekte gerelateerde symptomen te verminderen, het ziekteverloop positief te beïnvloeden en de mentale gezondheid te verbeteren.

De Hersenstichting heeft bij het opstellen van deze tekst dankbaar gebruik gemaakt van adviezen van:

  • Prof. dr. Jan Dirk Blom, Bijzonder hoogleraar Klinische Psychopathologie, Universiteit Leiden
  • Prof. dr. Iris E.C. Sommer, hoogleraar Psychiatrie, UMC Groningen