Positief vooruitzicht behandeling Vanishing White Matter

Een voormalig bloeddrukverlagend medicijn blijkt in het laboratorium een positief effect te hebben op de wittestofziekte Vanishing White Matter. Neuroloog Marjo van der Knaap onderzoekt dit middel nu met steun van de Hersenstichting bij kinderen met deze zeer ernstige erfelijke hersenaandoening. Ze hoopt het ziekteproces te stoppen en op zijn minst te vertragen.

Al sinds 1987 houdt Marjo van der Knaap, neuroloog in het Amsterdam UMC, zich bezig met ziekten van de witte stof in de hersenen. Deze witte stof bevat de uitlopers van zenuwcellen. Als daarmee iets mis is, verloopt de communicatie tussen de hersencellen onderling en met het lichaam niet meer optimaal. Een van die wittestofziekten waarin Van der Knaap zich als onderzoeker heeft vastgebeten, is Vanishing White Matter (VWM). Toen zij daar ruim 25 jaar geleden mee startte, was er nog vrijwel niets bekend over deze aandoening. Inmiddels is er mede dankzij haar een duidelijk beeld ontstaan en heeft ze een mogelijke oplossing voor behandeling, namelijk een oud middel tegen hoge bloeddruk.

Stressrespons

In 2001 ontdekte Van der Knaap de genetische oorzaak van VWM. ‘We zagen dat mutaties in vijf genen verantwoordelijk zijn voor de aftakeling van de witte stof.’ Als de genen eenmaal bekend zijn, is het mogelijk te onderzoeken hoe die ziekte precies werkt. Dat deed de Amsterdamse neuroloog en ze ontdekte dat de stressrespons van het lichaam verstoord raakt. ‘Normaal komt die stressrespons alleen in actie bij bijvoorbeeld koorts of een virusinfectie. Bij patiënten met VWM staat die door kleine defecten in de genen constant aan, ook als er geen reden voor is. Door deze abnormale activatie neemt de witte stof af, een proces dat we nog niet goed begrijpen.’ De erfelijke ziekte VWM openbaart zich meestal op jonge leeftijd. Van der Knaap geeft als voorbeeld een kind dat op driejarige leeftijd van zijn fietsje valt, moeilijk overeind kan komen en niet normaal meer loopt. Na een paar dagen lijkt alles weer normaal. Maar als maanden later een nieuwe stressor zich aandient – bijvoorbeeld een oorontsteking – blijkt lopen opnieuw moeizaam te gaan. Bij iedere nieuwe stressor neemt de ziekte toe. Een scan in het ziekenhuis toont dan aan dat er witte stof verdwijnt. Kinderen gaan steeds verder achteruit. Dit kan uiteindelijk leiden tot de dood.

Bestaand en veilig middel

VWM is een relatief zeldzame ziekte. Naar schatting zijn er wereldwijd zo’n 1500 patiënten en komt er in Nederland jaarlijks één bij. Van der Knaap beschikt voor onderzoek over een internationaal register van ongeveer 400 patiënten. Een nieuwe internationale studie die ze medio dit jaar is gestart, betreft het medicijn Guanabenz. Daarvoor krijgt ze subsidie van de Hersenstichting en ZonMw, die haar onderzoek al decennia ondersteunen. Guanabenz is een bestaand en veilig middel tegen hoge bloeddruk. Van der Knaap kwam het in de literatuur tegen bij een zoektocht naar geneesmiddelen die de stressreactie kunnen remmen. Vervolgens onderzocht ze in het laboratorium of het werkzaam is bij VWM. Dat bleek het geval, waarmee een eerste medicijn voor deze ernstige aandoening gevonden lijkt te zijn. Nu gaat ze dertig tot veertig kinderen met VWM behandelen om te kijken of het medicijn ook een positief effect bij hun heeft.

Juiste dosering

De kinderen die zullen meedoen aan deze studie, hebben allemaal een ernstige vorm van VWM die zich al op jonge leeftijd openbaarde. Van der Knaap en haar collega’s gaan de patiënten eerst uitvoerig onderzoeken, waarbij ze scans maken, bloedonderzoek doen, psychologische tests afnemen en vooral naar het looppatroon kijken. Daarna moeten de kinderen vier tot zes weken in het Amsterdamse ziekenhuis verblijven zodat de onderzoekers een optimale dosering van Guanabenz te kunnen bepalen. De neuroloog vertelt dat dit belangrijk is om bijwerkingen, zoals slaperigheid en nachtmerries, te voorkomen. Na drie maanden volgt nog een controle van de dosering. Tijdens de onderzoeksperiode, die vier jaar duurt, zullen de wetenschappers kijken wat het effect is na het dagelijks slikken van het medicijn.

Zeer optimistisch

Hoewel het volgens Van der Knaap nog niet zal lukken om met Guanabenz VWM te genezen, hoopt ze wel dat het medicijn het ziekteproces stopzet, zodat patiënten niet meer verder achteruitgaan. Het kan ook zijn dat het middel de ziekte vertraagt. Vooruitlopend op de resultaten heeft ze al een patent op Guanabenz aangevraagd specifiek voor VWM. ‘We willen voorkomen dat een farmaceutisch bedrijf dit medicijn straks peperduur op de markt gaat zetten voor deze zeldzame ziekte. Als Guanabenz goed werkt, willen we het zelf produceren en tegen kostprijs beschikbaar stellen voor alle VWM-patiënten wereldwijd. Bovendien gaan we gewoon verder met onderzoek. Voor de lange termijn ben ik zeer optimistisch. We gaan de genetische wittestofziekten absoluut onder de knie krijgen.’