Sietske Sikkes vertelt over mentale uitdaging voor gezonde hersenen

Please accept statistics, marketing cookies to watch this video.

Wat is mentale uitdaging?

Je daagt jezelf mentaal uit wanneer je iets doet waar je je aandacht of geheugen bij nodig hebt of waar je bij moet nadenken. Het kan dan gaan om iets nieuws leren, zoals een taal. Of om het bespelen van een muziekinstrument. Het is het tegenovergestelde van iets op de automatische piloot doen, zoals iets koken wat je al vaak hebt gemaakt of de afwas doen. Je prikkelt je hersenen meer wanneer iets nieuw is, moeite kost en afwisselend is. Mentale uitdaging kan van alles zijn: van een nieuwe route lopen tot het leren van iets nieuws.

Waarom is mentale uitdaging belangrijk voor de hersenen?

Soepele hersenen. Door uitdagingen aan te gaan, houd je je hersenen soepel. Soepele hersenen passen zich makkelijk aan de omgeving aan. Daarnaast zijn ze goed in nieuwe dingen leren. Dit komt doordat je hersencellen door uitdagingen nieuwe verbindingen met elkaar aangaan. Hierdoor kunnen de hersencellen goed met elkaar communiceren. Dit heet: neuroplasticiteit.

Je hersenen als spaarpot. Door nieuwe verbindingen tussen je hersencellen bouw je een cognitieve reserve op. Dit kun je zien als een spaarpotje. Als je een groter netwerk van verbindingen hebt gespaard, kun je gevolgen van hersenaandoeningen beter opvangen. Ook klachten die horen bij ouder worden, zoals trager denken of problemen met onthouden, kun je ermee uitstellen.

Mentaal fit op latere leeftijd. Jonge hersenen zijn soepel en veranderen voortdurend en gemakkelijk. Daardoor leren kinderen zo snel. Maar ook in volwassen hersenen worden nog altijd nieuwe verbindingen gemaakt. Je moet daar alleen wel wat voor doen.

 

Cognitieve reserve zorgt ervoor dat je langer op hetzelfde niveau kunt presteren. Op latere leeftijd kan het aandoeningen en klachten die bij veroudering horen, uitstellen of vertragen.

Tips voor meer mentale uitdaging

Werk je of doe je vrijwilligerswerk, ga je wel eens op een uitje en sport je? Grote kans dat je je hersenen dan al goed uitdaagt. Maar meer mentale uitdaging is nog beter voor je hersenen. Hierbij is het belangrijk om gewoontes te doorbreken en iets nieuws te ervaren. Elke keer dezelfde wandelroute nemen helpt bijvoorbeeld niet. Een nieuwe route lopen wel.

Het beste is om tegelijk na te denken en te bewegen. Bijvoorbeeld door te dansen of het spelen van een escaperoom. Voor sommige mensen zijn (te)veel prikkels tegelijk lastig. Maar ook als je snel overprikkeld bent of niet (goed) kunt lopen is het mogelijk om jezelf mentaal uit te dagen. Je kunt bijvoorbeeld oefenen met mindfulness of een verhaal schrijven.

  • Wil je klein beginnen?
    • Loop eens een ander ommetje dan je gewend bent. Ga op ontdekking in je eigen wijk. Je hersenen extra prikkelen? Vraag dan iemand om met je mee te gaan en maak een praatje tijdens het lopen.
    • Poets je tanden eens met de andere hand dan je gewend bent.

      

  • Mag het voor jou wel wat uitdagender?
    • Schrijf je dan in voor de HersenCoach. Hier leer je meer over de hersenen en hoe je ze zo fit mogelijk houdt. Bekende wetenschappers, zoals Erik Scherder, vertellen je alles over onderwerpen als beweging, slaap en ontspanning.
    • Neem een abonnement op de krant. Of als je die al hebt, verander eens van krant. Kijk je liever het nieuws? Zoek dan online filmpjes waarin het nieuws wordt uitgelegd. Deze zijn er ook in makkelijke taal. Zo lees je wat er speelt in de wereld en verander je misschien je mening over belangrijke dingen.
    • Bij Oud Geleerd Jong Gedaan kun je colleges volgen over allerlei onderwerpen, van kunstgeschiedenis tot rechten. Ook de Universiteit van Nederland biedt leuke colleges aan van bekende wetenschappers.
    • Schrijf je in bij Klup. Via deze app kun je deelnemen aan allerlei (nieuwe) activiteiten, zoals zeilen, naar de bioscoop of het museum. Je ontmoet zo ook nog eens nieuwe mensen. Sociaal contact helpt ook om je hersenen fit te houden.
    • Praat met anderen in je omgeving over wat je geleerd hebt.
    • Begin met een nieuwe sport. Vind je het spannend of moeilijk om alleen te gaan? Misschien is een sportmaatje iets voor jou. Hier vind je anderen die een sportmaatje zoeken, soms omdat ze een handicap hebben. Hier vind je alles over sporten en bewegen met een beperking.
    • Heb je moeite met het gebruiken van een computer, maar wil je wel digitaal meedoen? Bij veel bibliotheken is er hulp en kan je oefenen.

  • Ga je voor een grotere uitdaging?
    • Volg een cursus bij jou in de buurt. Dit kan van alles zijn. Een fotografiecursus, schildercursus, of een nieuwe sport. Er zijn via de bibliotheek ook vaak online cursussen voor leden.
    • Hou je van reizen? Leer een nieuwe taal, zoals Italiaans of Spaans, zodat je bij je volgende vakantie de taal spreekt. Je hersenen nog meer uitdagen? Ga voor een echt vreemde taal zoals Chinees. Er bestaan allerlei apps waarmee je de taal zelf kunt leren, zoals Duolingo.
    • Leer een instrument spelen, zoals gitaar, ukelele of piano. Je kunt op les, of je kunt het jezelf aanleren. Op internet vind je allerlei instructies en filmpjes.
    • Begin met vrijwilligerswerk. Kijk voor ideeën op de site van NLvoorelkaar.

Wil je klein beginnen?

  • Loop eens een ander ommetje dan je gewend bent. Ga op ontdekking in je eigen wijk. Je hersenen extra prikkelen? Vraag dan iemand om met je mee te gaan en maak een praatje tijdens het lopen.
  • Poets je tanden eens met de andere hand dan je gewend bent.

  

Mag het voor jou wel wat uitdagender?

  • Schrijf je dan in voor de HersenCoach. Hier leer je meer over de hersenen en hoe je ze zo fit mogelijk houdt. Bekende wetenschappers, zoals Erik Scherder, vertellen je alles over onderwerpen als beweging, slaap en ontspanning.
  • Neem een abonnement op de krant. Of als je die al hebt, verander eens van krant. Kijk je liever het nieuws? Zoek dan online filmpjes waarin het nieuws wordt uitgelegd. Deze zijn er ook in makkelijke taal. Zo lees je wat er speelt in de wereld en verander je misschien je mening over belangrijke dingen.
  • Bij Oud Geleerd Jong Gedaan kun je colleges volgen over allerlei onderwerpen, van kunstgeschiedenis tot rechten. Ook de Universiteit van Nederland biedt leuke colleges aan van bekende wetenschappers.
  • Schrijf je in bij Klup. Via deze app kun je deelnemen aan allerlei (nieuwe) activiteiten, zoals zeilen, naar de bioscoop of het museum. Je ontmoet zo ook nog eens nieuwe mensen. Sociaal contact helpt ook om je hersenen fit te houden.
  • Praat met anderen in je omgeving over wat je geleerd hebt.
  • Begin met een nieuwe sport. Vind je het spannend of moeilijk om alleen te gaan? Misschien is een sportmaatje iets voor jou. Hier vind je anderen die een sportmaatje zoeken, soms omdat ze een handicap hebben. Hier vind je alles over sporten en bewegen met een beperking.
  • Heb je moeite met het gebruiken van een computer, maar wil je wel digitaal meedoen? Bij veel bibliotheken is er hulp en kan je oefenen.

Ga je voor een grotere uitdaging?

  • Volg een cursus bij jou in de buurt. Dit kan van alles zijn. Een fotografiecursus, schildercursus, of een nieuwe sport. Er zijn via de bibliotheek ook vaak online cursussen voor leden.
  • Hou je van reizen? Leer een nieuwe taal, zoals Italiaans of Spaans, zodat je bij je volgende vakantie de taal spreekt. Je hersenen nog meer uitdagen? Ga voor een echt vreemde taal zoals Chinees. Er bestaan allerlei apps waarmee je de taal zelf kunt leren, zoals Duolingo.
  • Leer een instrument spelen, zoals gitaar, ukelele of piano. Je kunt op les, of je kunt het jezelf aanleren. Op internet vind je allerlei instructies en filmpjes.
  • Begin met vrijwilligerswerk. Kijk voor ideeën op de site van NLvoorelkaar.

Hersentraining: werkt dat?

Er bestaan speciale spellen om je hersenen te trainen (‘braintraining’). Sommige makers zeggen dat je door deze hersentraining het risico op dementie kunt verkleinen. Dat klinkt geweldig, maar het effect van deze spellen is nog niet bewezen. Je traint je hersenen beter door regelmatig iets nieuws te doen, dan om deze spellen te spelen.

Puzzelen en de hersenen

Puzzelen kan goed zijn voor je hersenen. Maar dat ligt wel aan het niveau van de puzzel. Als je een puzzel snel en makkelijk kunt oplossen, heeft dat weinig invloed op de gezondheid van je brein. Maar bij een moeilijke puzzel daag je je hersenen uit. En dat is juist goed. Op zoek naar nieuwe gevarieerde puzzels? Bestel dan het puzzelboekje Hersenkrakers.

Daag jezelf uit met hulp van de Hersenstichting

  • Schrijf je in voor de HersenCoach, een gratis online training van 5 weken
  • Test je kennis met de hersenquiz
  • Speel de HersenSpelletjes hieronder

Wist jij dit over de hersenen?

25

is het levensjaar waarop je hersenen volgroeid zijn

86 miljard

hersencellen heeft de gemiddelde mens

100%

van je hersenen is continu in gebruik

Om je hersenen gezond te houden, is het belangrijk om ze regelmatig uit te dagen. Hoe zorg je ervoor dat je je goede voornemens volhoudt?

Hoe houd je mentale uitdaging vol?

  • Maak het leuk

    Kies een uitdaging die bij je past en die je leuk vindt. Hou je van koken? Probeer dan elke week een nieuw recept. Ben je heel sportief? Doe dan eens een andere sport. Het kan ook helpen om samen met een ander een uitdaging aan te gaan. Zo kun je elkaar ondersteunen. Vraag je vriend mee naar die nieuwe schildercursus, of kijk samen met je partner naar de colleges van Oud Geleerd Jong Gedaan.

  • Hou het klein

    Het is makkelijker om je gedrag in kleine stapjes te veranderen. Begin eens met een andere route naar de supermarkt, of met een nieuw recept. Als dat goed gaat, volg je een college. Heb je dat gedaan, dan ga je voor het grotere werk, zoals een instrument leren spelen. Hoe meer uitdaging hoe beter, maar het belangrijkste is dat je het volhoudt.

  • Laat je niet ontmoedigen als het even niet lukt

    Al een tijdje geen uitdaging meer gehad? Niet getreurd. Het aanleren van nieuw gedrag gaat met vallen en opstaan. Pak snel je goede gedrag weer op. Bedenk een leuke nieuwe uitdaging voor jezelf en ga aan de slag!

  • Vier je successen

    Sta af en toe stil bij wat je bereikt hebt. Ben je het afgelopen jaar begonnen aan een nieuwe cursus? Of neem je regelmatig een nieuwe route? Hartstikke goed. Je laat zien dat je nieuwe dingen kunt leren. En dat is niet alleen goed voor je hersenen, maar ook voor je zelfvertrouwen.

  • Combineer activiteiten

    Als je bijvoorbeeld een nieuw gezond recept kookt met vrienden, dan daag je jezelf mentaal uit, werk je aan je sociale contacten en eet je gezond.

Kies een uitdaging die bij je past en die je leuk vindt. Hou je van koken? Probeer dan elke week een nieuw recept. Ben je heel sportief? Doe dan eens een andere sport. Het kan ook helpen om samen met een ander een uitdaging aan te gaan. Zo kun je elkaar ondersteunen. Vraag je vriend mee naar die nieuwe schildercursus, of kijk samen met je partner naar de colleges van Oud Geleerd Jong Gedaan.

Het is makkelijker om je gedrag in kleine stapjes te veranderen. Begin eens met een andere route naar de supermarkt, of met een nieuw recept. Als dat goed gaat, volg je een college. Heb je dat gedaan, dan ga je voor het grotere werk, zoals een instrument leren spelen. Hoe meer uitdaging hoe beter, maar het belangrijkste is dat je het volhoudt.

Al een tijdje geen uitdaging meer gehad? Niet getreurd. Het aanleren van nieuw gedrag gaat met vallen en opstaan. Pak snel je goede gedrag weer op. Bedenk een leuke nieuwe uitdaging voor jezelf en ga aan de slag!

Sta af en toe stil bij wat je bereikt hebt. Ben je het afgelopen jaar begonnen aan een nieuwe cursus? Of neem je regelmatig een nieuwe route? Hartstikke goed. Je laat zien dat je nieuwe dingen kunt leren. En dat is niet alleen goed voor je hersenen, maar ook voor je zelfvertrouwen.

Als je bijvoorbeeld een nieuw gezond recept kookt met vrienden, dan daag je jezelf mentaal uit, werk je aan je sociale contacten en eet je gezond.

De Hersenstichting en mentale uitdaging

Voorkomen is beter dan genezen. Dat geldt zeker voor hersenaandoeningen, want voor de meeste aandoeningen zijn er nog geen genezende behandelingen. Hersenweefsel kan namelijk nog steeds niet hersteld worden als het eenmaal beschadigd is.  

Een gezonde leefstijl kan het risico op hersenaandoeningen verkleinen en de gevolgen van veroudering uitstellen. Daarom zet de Hersenstichting zich de komende jaren nóg meer in om het gedrag rondom mentale uitdaging te verbeteren.  

We geven voorlichting en steunen onderzoeken en projecten met geld. Enkele voorbeelden: 

Meer tips over mentale uitdaging ontvangen?

Vind je de informatie nuttig en wil je meer weten over mentale uitdaging? Meld je dan aan voor de maandelijkse nieuwsbrief van de Hersenstichting. Je komt dan ook te weten over wat je nog meer kunt doen om je hersenen gezond te houden.  

Meld je aan voor de nieuwsbrief

De Hersenstichting heeft bij het opstellen van deze tekst dankbaar gebruik gemaakt van adviezen van:

  • Martin van Boxtel, arts en universitair hoofddocent in de vakgroep Psychiatrie en Neuropsychologie aan de Universiteit Maastricht
  • Sietske Sikkes, neuropsycholoog en universitair hoofddocent bij de afdeling Klinische, Neuro- en Ontwikkelingspsychologie van de VU
  • dr. Caroline van Heugten, hoogleraar Neuropsychologie aan Maastricht University en hoofd van het Expertisecentrum Hersenletsel Limburg

 

Laatste update: december 2025