Wat zijn aandachtsproblemen?

Aandacht hebben is belangrijk bij denken. Je gebruikt aandacht de hele dag door in verschillende soorten situaties. Hierbij zijn er verschillende soorten aandacht: volgehouden aandacht, verdeelde aandacht en gerichte aandacht.

Je kunt bijvoorbeeld alleen naar een lange film kijken als je je aandacht erbij kunt houden. Dan raak je de draad van het verhaal niet kwijt. Dit heet volgehouden aandacht.

Je kunt alleen goed blijven autorijden én een gesprek voeren met je bijrijder als je je aandacht voor lange tijd goed kunt verdelen. Je moet dan op het verkeer blijven letten, maar ook je gesprek blijven volgen. Dit doe je met de verdeelde aandacht.

Je hebt met een vriend afgesproken om te gaan lunchen, maar het is op de afgesproken plek erg druk. Je kijkt dan snel door de ruimte op zoek naar je vriend, terwijl je de andere mensen overslaat. Ook daar gebruik je je aandacht voor: de gerichte aandacht.

Mensen met een hersenaandoening kunnen problemen hebben met hun aandacht. Je kunt je aandacht er minder lang bij houden of je aandacht minder goed verdelen (‘filteren’). Ook kan je eerder last hebben van overprikkeling, vermoeidheid, trager denken of geheugenproblemen.

Kenmerken van aandachtsproblemen

Bij de meeste dingen die je doet en meemaakt, heb je je aandacht nodig. Daarom kunnen problemen met aandacht erg lastig zijn. Het valt dan bijvoorbeeld op door de volgende dingen:

  • het volgen van een film of het lezen van een boek kan lastiger zijn doordat je de aandacht moeilijker vol kunt houden;
  • je kunt niet meer dan één ding tegelijk doen, bijvoorbeeld autorijden en op hetzelfde moment praten;
  • informatie is je al snel te veel, je hebt meer tijd nodig om beslissingen te nemen;
  • je begrijpt iets niet meer zo snel, het verschil tussen hoofdzaken en bijzaken is moeilijk;
  • je hebt moeite met aandacht als er veel geluiden of prikkels zijn, zoals muziek op de achtergrond. Je hebt dan moeite met het filteren van prikkels.

Impact van aandachtsproblemen

Problemen met aandacht kan het dagelijks leven lastiger maken. Dat merk je thuis, op school of werk, in je vrije tijd en in de omgang met andere mensen. Aandachtsproblemen kunnen ook problemen geven met dingen onthouden en uitvoerende functies zoals het maken van een planning. Dat maakt het dagelijks leven ook weer lastiger.

  • Thuis

    Als je jezelf verzorgt, heb je je aandacht nodig. Bijvoorbeeld in de ochtend. Je moet dan verschillende taken uitvoeren: jezelf aankleden, wassen, ontbijten en tandenpoetsen. Tijdens deze taken kun je moeite hebben met prikkels uit je omgeving, zoals de radio die aanstaat, of je partner die je een vraag stelt. Het kan dan gebeuren dat je een taak niet afmaakt omdat je afgeleid bent. Taken in het huishouden, zoals koken, kunnen lastiger voor je zijn.

  • Werk en school

    Problemen met aandacht kunnen ervoor zorgen dat je veel moeite hebt om iets te volgen of goed te begrijpen op werk of school. Hoofdzaken en bijzaken van elkaar scheiden is belangrijk op werk of op school, maar dit is lastig met weinig aandacht. Het kan ook zijn dat je sneller vermoeid bent. Al deze klachten hebben invloed op elkaar. Als je moe bent, is het bijvoorbeeld moeilijker om je aandacht ergens bij te houden.

  • Vrije tijd

    Als je aandachtsproblemen hebt, is het moeilijker om van plek naar plek te reizen. De juiste aandacht is heel belangrijk wanneer je meedoet aan het verkeer. Tijdens een autorit of fietstocht moet je goed op de weg en op het verkeer om je heen letten. In het openbaar vervoer kan je je uitstaphalte missen en je spullen vergeten mee te nemen. Als je problemen met je aandacht hebt, kan dit extra lastig zijn. Je kunt door problemen met aandacht ook meer moeite hebben met dingen die je doet om te ontspannen, zoals lezen of sporten.

  • Sociale contacten

    Als je contact hebt met anderen, is aandacht belangrijk. Om een gesprek te kunnen volgen, moet je je concentreren op het verhaal. Op een plek met veel prikkels, zoals bij een verjaardagsfeestje of restaurant, kan het extra lastig zijn je aandacht bij een gesprek te houden. Als je zoiets moeilijk vindt, maak je zo’n afspraak misschien toch maar niet, of zeg je een feestje af.

Als je jezelf verzorgt, heb je je aandacht nodig. Bijvoorbeeld in de ochtend. Je moet dan verschillende taken uitvoeren: jezelf aankleden, wassen, ontbijten en tandenpoetsen. Tijdens deze taken kun je moeite hebben met prikkels uit je omgeving, zoals de radio die aanstaat, of je partner die je een vraag stelt. Het kan dan gebeuren dat je een taak niet afmaakt omdat je afgeleid bent. Taken in het huishouden, zoals koken, kunnen lastiger voor je zijn.

Problemen met aandacht kunnen ervoor zorgen dat je veel moeite hebt om iets te volgen of goed te begrijpen op werk of school. Hoofdzaken en bijzaken van elkaar scheiden is belangrijk op werk of op school, maar dit is lastig met weinig aandacht. Het kan ook zijn dat je sneller vermoeid bent. Al deze klachten hebben invloed op elkaar. Als je moe bent, is het bijvoorbeeld moeilijker om je aandacht ergens bij te houden.

Als je aandachtsproblemen hebt, is het moeilijker om van plek naar plek te reizen. De juiste aandacht is heel belangrijk wanneer je meedoet aan het verkeer. Tijdens een autorit of fietstocht moet je goed op de weg en op het verkeer om je heen letten. In het openbaar vervoer kan je je uitstaphalte missen en je spullen vergeten mee te nemen. Als je problemen met je aandacht hebt, kan dit extra lastig zijn. Je kunt door problemen met aandacht ook meer moeite hebben met dingen die je doet om te ontspannen, zoals lezen of sporten.

Als je contact hebt met anderen, is aandacht belangrijk. Om een gesprek te kunnen volgen, moet je je concentreren op het verhaal. Op een plek met veel prikkels, zoals bij een verjaardagsfeestje of restaurant, kan het extra lastig zijn je aandacht bij een gesprek te houden. Als je zoiets moeilijk vindt, maak je zo’n afspraak misschien toch maar niet, of zeg je een feestje af.

Oorzaak van aandachtsproblemen

 Als je je aandacht op iets richt, zijn je hersenen heel hard aan het werk. Veel verschillende delen van je hersenen moeten dan samenwerken.

Je wandbeenkwab (pariëtaalkwab) bepaalt bijvoorbeeld wat belangrijk is, en wat niet. De voorhoofdskwab is belangrijk om aandacht vast te houden, net als de basale ganglia. En de thalamus is belangrijk bij het schakelen tussen verschillende prikkels.

Daarnaast spelen verschillende stoffen in je hersenen (neurotransmitters) een rol bij aandacht. Deze neurotransmitters zorgen dat hersencellen met elkaar communiceren.

Na een hersenaandoening kunnen er problemen zijn in deze verschillende gebieden, waardoor je aandachtsproblemen krijgt.

Welke aandoeningen leiden vaak tot aandachtsproblemen?

Problemen met aandacht kunnen voorkomen bij verschillende hersenaandoeningen. Door een gevoel van wazige mist in je hoofd (hersenmist) kan je ook problemen hebben met je aandacht. Voorbeelden van hersenaandoeningen waarbij aandachtsproblemen vaak voorkomen zijn:

Bij sommige mensen zijn de problemen blijvend, bij anderen kunnen ze ook weer overgaan. Dit verschilt per persoon maar ook per hersenaandoening. 

Ook gevolgen van een hersenaandoening, zoals vermoeidheid, pijn en overprikkeling kunnen zorgen voor problemen met aandacht of deze problemen erger maken. Ook bij mensen zonder hersenaandoening kunnen zulke klachten aandachtsproblemen veroorzaken. Als je heel moe of snel overprikkeld bent, ben je bijvoorbeeld sneller afgeleid. Aandachtsproblemen kunnen je ook vermoeider en meer overprikkeld maken. Prikkels worden dan niet meer goed gefilterd en komen dan allemaal even hard binnen.

Het post NAH-effect

Soms kun je na een tijd zonder klachten (opnieuw) last krijgen van problemen met aandacht. Dit gebeurt vaak na grote veranderingen in het dagelijks leven. Bijvoorbeeld als je ander werk krijgt of gaat verhuizen. Dan passen je vaste gewoontes niet meer. Het is een nieuwe situatie, met nieuwe prikkels en nieuwe eisen aan je aandacht. Dit houdt in dat mensen die al jarenlang hersenletsel hebben een terugval ervaren in hun klachten. Dit heet het post NAH-effect. Wil je hier meer over weten, lees dan over het post-NAH effect op hersenletsel.nl.

Bij kinderen kunnen de problemen ook pas op een latere leeftijd ontstaan (‘growing into deficits’). De omgeving gaat dan andere eisen stellen aan hun aandacht. Bijvoorbeeld omdat kinderen naar school gaan en er een hoger niveau of snelheid wordt verwacht.

Behandelen van aandachtsproblemen

Soms merk je al snel dat je problemen hebt met je aandacht, soms pas later. Meestal test een speciale behandelaar, een neuropsycholoog of ergotherapeut, je aandacht. Dit gebeurt met een neuropsychologisch onderzoek (NPO). Bij sommige mensen gaan de problemen met aandacht niet over. Maar dat hoeft niet zo te zijn: soms verbetert de aandacht of kunnen de problemen helemaal verdwijnen.

Trainen of ermee leren omgaan

Als je na een tijdje nog steeds problemen met je aandacht hebt, kun je een behandeling krijgen. Hierbij train je je aandacht. Een behandeling gaat meestal in kleine stapjes. Door te oefenen kun je telkens een klein beetje beter worden. Een training kan je ook leren omgaan met je aandachtsproblemen, zodat je er minder last van hebt. Je leert dan bijvoorbeeld taken af te wisselen zodat je minder je aandacht verliest. Of even buiten wandelen zodat je daarna weer goed aan de slag kunt.

Door problemen met aandacht kun je soms meer tijd nodig hebben voor een taak of activiteit. Hierdoor kun je last krijgen van tijdsdruk. Je hebt dan het gevoel dat je te weinig tijd hebt. Een behandeling kan je leren om beter te leren werken onder deze tijdsdruk (Time Pressure Management).

Tips voor mensen met aandachtsproblemen

Als je last hebt van aandachtsproblemen, zijn er een aantal dingen die je kunt doen. Dit zorgt er meestal niet voor dat je problemen helemaal verdwijnen, maar het kan er wel voor zorgen dat je minder klachten hebt. Een paar tips:

  • Voorkom afleidingen. Zorg ervoor dat je bij een belangrijke klus in een rustige omgeving werkt met weinig afleiding. Zet de radio of tv uit en vraag anderen om stil te zijn. Afleiding kan ook van binnenuit komen, zoals piekeren. Heb je hier last van, schrijf je piekergedachten dan eens op, bijvoorbeeld in een dagboek. Of las elke dag een piekerkwartier in.  
  • Neem pauzes. Door regelmatig te ontspannen zorg je ervoor dat je je aandacht erbij kunt houden wanneer het nodig is. Neem bijvoorbeeld een pauze na 30 minuten werken. Zorg voor de ontspanning die bij jou past. Neem een kopje thee, of maak een korte wandeling.
  • Gebruik hulpmiddelen. Zet een kookwekker om de 30 minuten, zodat je op tijd herinnerd wordt aan je pauze. Of zet een noise-cancelling koptelefoon op als je je moet focussen. 
  • Geef je grenzen aan. Vertel aan anderen dat je last hebt van aandachtsproblemen en wat voor jou werkt. Zo kunnen anderen je beter begrijpen.
  • Ken jezelf. Maak een planning van wat je gaat doen. Zoek uit wanneer je de meeste aandacht hebt. Plan belangrijke dingen op die momenten.
  • Doe dingen één voor één. Te veel dingen tegelijk zorgen voor verwarring en stress. Ze maken je problemen met aandacht erger.
  • Maak regelmatig puzzels, kruiswoordraadsels of een sudoku. Het is niet wetenschappelijk bewezen dat je je aandacht kunt trainen met dit soort spelletjes, maar het kan wel ontspanning geven. Dat kan er weer voor zorgen dat andere dingen daarna juist beter gaan. Een langere tijd met een puzzel bezig zijn, is een goede oefening in volgehouden aandacht. Het kan meer zelfvertrouwen geven als je op een ontspannen manier oefent om langer met een activiteit bezig te zijn.
  • Maak een project eens heel klein. Plan kleine stappen, zodat je telkens iets kleins kunt wegstrepen. Dit maakt een project overzichtelijk, wat kan helpen om de aandacht erbij te houden.

Tips voor naasten

Heeft je naaste last van aandachtsproblemen, dan merk jij dat meestal ook. Er zijn een aantal dingen die je kunt doen:

  • Leer samen de grenzen van je naaste kennen. Welke dingen werken? En wat juist niet? En wat zijn je eigen grenzen?           
  • Plan samen voldoende tijd voor dingen, zodat er genoeg tijd is om de dingen te doen op de manier die werkt. Plan ook voldoende tijd in voor rust.
  • Zorg voor zo min mogelijk afleiding voor je naaste. Zet bijvoorbeeld de radio en tv uit als je een gesprek wil voeren.. 
  • Je naaste helpen met taken afwisselen en op tijd stoppen. Juist als het erg druk is en er veel moet gebeuren, is bijvoorbeeld een wandelingetje extra belangrijk.
  • Leg het ook uit aan mensen in de omgeving, zodat zij weten wat er aan de hand is en er minder irritatie kan ontstaan.
  • Als er iets misgaat, bedenk dan dat je naaste dit niet expres doet.

De Hersenstichting heeft bij het opstellen van deze tekst dankbaar gebruik gemaakt van adviezen van:

 

  • Dr. Tanja Nijboer, neuropsycholoog, Universiteit Utrecht, Psychologische Functieleer, Neuropsychologie, SMARTneurolab

 

Laatste update: november 2025